فرضـیـه

>>> کپی برداری تنها با ذکر منبع مجاز است.
منبع: کتاب «راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS؛ نویسنده: رامین کریمی»

در روش تحقیق، فرضیه عبارت است از راه­ حل پیشنهادی پژوهش­گر برای پاسخ به مسأله. به عبارت دیگر، ریشه یک فرضیه مناسب با انتخاب و بیان مسأله در هم آمیخته است. فرضیه ابزار نیرومندی است که پژوهش­گر را قادر می‌سازد تا نظریه را به مشاهده و مشاهده را به نظریه ربط دهد. فرضیه یک قضیه شرطی یا فرضی است که تأیید یا رد آن باید بر اساس سازگاری مفاهیم آن و به استناد مدارک تجربی و دانش گذشته، آزمایش شود. فرضیه همانند نورافکن پرقدرتی است که راه را برای پژوهش­گر روشن می‌کند.
فرضیه راهنمای پژوهش است چرا که وظیفه پژوهش­گر را مشخص می­ کند که چه کاری را انجام دهد و به دنبال چه چیزی بگردد. اگر مسأله پژوهش وظیفه پژوهش­گر را بیان می­کند، فرضیه چگونگی انجام آن را روشن می­سازد. مسأله مشخص می­کند که پژوهشگر چه کار باید انجام دهد اما فرضیه مشخص می­کند که این کار چگونه انجام گیرد. به عبارتی دیگر مسأله جا را نشان می­دهد و فرضیه راه را.
فرضیه­ ها قوی­ترین ابزار پژوهش هستند. از این رو اگر بخواهیم فرضیه ­ها را بررسی کنیم لازم است که برای اندازه­ گیری مفاهیم موجود در فرضیه­ ها از مقیاس­های متناسب (اسمی، رتبه­ ای و فاصله­ ای یا نسبی) استفاده کرد. شیوه بیان و نگارش هر فرضیه نوع آزمون آماری متناسب با آن را مشخص می­کند. در نتیجه قبل از بیان فرضیه بهتر است با انواع فرضیه آشنا شویم.

انواع فرضیه: فرضیه­ ها انواع مختلفی دارند و به شیوه­ های مختلف می­­توان فرضیه­ ها را طبقه­ بندی کرد. دو نوع از تقسیم بندی فرضیه­ ها در ادامه بیان شده است.

1) فرضیه مقایسه ­ای، فرضیه رابطه ­ای و فرضیه علّی

       1.فرضیه مقایسه­ ای: در این فرضیه­ ها ما به دنبال بررسی و مقایسه تفاوت اثر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر دیگر هستیم. در این حالت فرضیه به صورتی بیان می­شود که تفاوت­ها حدس زده می­شوند و مقایسه ­ای انجام می­گیرد. برای مثال می­توان فرض نمود که: «میانگین نمرات دانشجویانی که با روش "الف" آموزش داده می­شوند از میانگین نمرات دانشجویانی که با روش "ب" آموزش می­بینند بیشتر است». بدین ترتیب بین نمرات دانشجویان روش الف و ب مقایسه انجام می­گیرد. یا می­توان فرض کرد که «میزان رضایت شغلی در زنان و مردان شاغل متفاوت است» عمدتا در پژوهش ­هایی که دارای گروه تجربی (گروه مورد آزمایش) و گروه شاهد (کنترل) می­باشند از این نوع فرضیات استفاده می­کنند.
آزمون فرضیه­ های تفاوتی، با توجه به نوع مقیاس داده ­ها، هم از طریق آزمون­ های پارامتری (مانند آزمون­های tو آزمون تحلیل واریانس) و هم از طریق آزمون­ های ناپارامتری (مثل ویلکاکسون، مان ویتنی، کروسکال والیس و ...) انجام می­گیرد.
       2.فرضیه رابطه­ ای: در این حالت پژوهش­گر در پی مطالعه و بررسی میزان همبستگی و جهت آن بین دو یا چند متغیر است. پژوهش­گر قصد دارد که صرفا درجه و جهت همبستگی متغیرهای مورد مطالعه را کشف کند و نه رابطه علّت و معلولی بین آن­ها را. برای مثال می­توان فرضیه ­های زیر را عنوان کرد «بین میزان تحصیلات و گرایش افراد به خودکشی رابطه وجود دارد» یا «بین میزان ورزش و میزان افسردگی زنان رابطه وجود دارد». در پژوهش ­ها با این گونه فرضیه­ ها، نتایج به دست آمده از آزمون­ های آماری می­تواند از مقدار 0 تا 1 (با جهت مثبت و منفی) باشد.
در این حالت برای سنجش رابطه معمولا از آزمون­های پیوستگی یا همبستگی مانند مجذورکای استقلال، پیرسون و اسپیرمن و کندال استفاده می­شود.
       3.فرضیه علّی: هدف در فرضیه­ های علّی، کشف و تعیین رابطه علّت و معلولی دو یا چند متغیر است. در این جا هدف صرفا تعیین ارتباط و همبستگی دو یا چند متغیر نیست، بلکه می­خواهیم عمیق ­تر و ریشه­ ای­ تر با آن برخورد کرده و بگوییم که متغیری علّت به وجود آمدن متغیر دیگر است. برای مثال می­توان فرض کرد که: «هوش دانشجویان ممتاز علّت پیشرفت تحصیلی آنان است» یا این که «پایگاه اقتصادی- اجتماعی افراد بر میزان اعتماد اجتماعی آن­ها تأثیر دارد» و یا «مصرف داروی Xموجب کاهش فشار خون می­شود».
برای سنجش فرضیه­ های علّی با توجه به نوع داده ­ها (پارامتری و ناپارامتری) از آزمون های متناسب استفاده می­شود. معمولا برای داده­ های ناپارامتری از آزمون مجذور کایِ استقلال استفاده می­شود و برای داده ­های پارامتری از آزمون­ های رگرسیون (دو یا چند متغیره)، تکنیک تحلیل مسیر و تکنیک مدل­یابی معادلات ساختاری استفاده می­شود.

2) فرضیه پژوهشی و فرضیه آماری
در تقسیم ­بندی دیگر، فرضیه­ ها به دو دسته فرضیه پژوهشی و آماری تقسیم می­شوند:
       1.فرضیه­ آماری: فرضیه آماری جمله یا عبارتی است که پیرامون ویژگی­ های جامعه بیان می­شود و امکان دارد درست نباشد، ولی پژوهش­گر صرفا به خاطر برقرار کردن یک شرایط قابل آزمایش، آن را مطرح می­کند. به عبارتی، فرضیه آماری یک بیان کمّی درباره پارامتر جامعه است که با استفاده از نمادهای آماری نوشته می­شود و نقش آن، هدایت پژوهش­گر در انتخاب آزمون آماری است.فرضیه آماری به دو صورت فرضیه صفر و فرضیه خلاف بیان می­شود.
  الف) فرضیه صفر: فرضیه صفر که با علامت H₀ (اچ صفر) نشان داده می­شود ، فرضی است که پژوهش­گر مایل به رد کردن آن می­باشد. بنابراین، فرض صفر بیان­گر عدم ارتباط بین متغیرها، عدم تفاوت یک متغیر در بین یک یا چند گروه و عدم تأثیر یک متغیر بر متغیر دیگر می ­باشد. در پژوهش بیان فرضیه صفر ضروری نیست.
  ب) فرض خلاف یا بدیل: این فرض با علامت H₁ (اچ یک) یا H_A نشان داده می­شود. فرض خلاف غالبا منطبق با فرضیه پژوهشی است. به بیان­ دیگر، این فرضیه بیان­ کننده انتظار پژوهش­گر درباره نتایج پژوهش است.
 
       2.فرضیه پژوهشی: فرضیه­ های که در پژوهش بیان و گزارش می­شود فرضیه پژوهشی است اما فرضیه­ های که در پژوهش مورد آزمون قرار می­گیرد فرضیه آماری است.به عنوان مثال فرضیه­ هایی مانند: «بین میزان دین­ داری و گرایش به خودکشی رابطه منفی وجود دارد.» یا فرضیه «گرایش به فرزندآوری در بین روستانشینان بیشتر از شهرنشینان است»؛ فرضیه پژوهشی هستند و در متن پژوهش گزارش می­شوند.
 
 

در جدول زیر به مقایسه شیوه بیان فرضیه­ های آماری (فرضیه صفر و خلاف) و فرضیه پژوهشی پرداخته­ایم:
 

 مقایسه شیوه ارائه فرضیه­ های آماری و فرضیه پژوهشی

فرضیه پژوهشی	فرض صفر	فرض خلاف
بین بهره هوشی و معدل دانش آموزان رابطه وجود دارد	0 =r	0 ≠r
بین بهره هوشی و معدل دانش آموزان رابطه مثبت وجوددارد	0  ≥ r	0  <  r
میزان بهره هوشی دانش آموزان دختر و پسر متفاوت است	Bμ= Aμ	Bμ≠Aμ

 


دانلود فایل PDF متن بالا