مطالب ارائه شده برگرفته از کتاب "راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS" تالیف آقای"رامین کریمی" است. کپی فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.

مقیـاس سازی

 مقیاس ­ها در علوم انسانی اهمیت و کاربرد فراوانی دارند. پایه و اساس مقیاس ­سازی جزئی از زندگی روزمره است. وقتی برای اولین بار با شخصی روبرو می­ شویم سعی می­ کنیم تصویری از او بسازیم: تصوری از درستی، هوش و ذکاوت و قابل اعتماد بودن او و غیره. این تصورات به ندرت بر مبنای فقط یک مورد اطلاع در مورد این شخص است، بلکه تصویری است ترکیبی مبتنی بر چند سرنخ و نشانه.
مقیاس هایی که در پژوهش ­های علوم­ انسانی به­ کار می­ روند فقط شکل صورت­ بندی شده و منظم ­تر همین عمل روزمره است. مقیاس، اندازه ترکیبی یک مفهوم است: اندازه­ ای مرکّب از داده ­های برآمده از چند سوال و معرّف. در ایجاد مقیاس فقط اطلاعات ارائه شده در چند متغیر نسبتا معیّن را به متغیر تازه و انتزاعی ­تر تبدیل می­ کنیم. مثلا در سنجش دین­ دار بودن افراد به جای این که از آن­ها بپرسیم آیا دین­ دار هستید یا نه، چندین سوال (که نشان دهنده دین­ دار بودن است) از افراد می ­پرسیم. سپس نمرات این سوالات را ترکیب کرده و به صورت مقیاس دین­ داری درمی آوریم.
هر مقیاس حاوی پاسخ ­هایی به چند سوال است. پاسخگویان بسته به پاسخ­ شان نمره ­ای در سوالات می­ گیرند. سپس نمرات همه سوال­ های فرد با هم جمع می­ شود و نمره کل فرد به دست می آید(نمره مقیاس). این نمره مقیاس نشان­ دهنده جایگاه و موقعیت پاسخگو در آن مفهوم یا مطلب انتزاعی است.
در مثال کتاب، مقیاسی به نام شایستگی علمی اساتید داریم که با تعدادی سوال سنجیده شده است. از آن جا که شایستگی علمی اساتید مفهومی گسترده و چندبُعدی بوده و موارد و مصداق­ های متعددی را شامل می­ شود با تعدادی سوال آن را می ­سنجیم. برخی از سوالات آن در جدول 2-5 آمده است. در این مقیاس، هر فرد به سوالات مربوط پاسخ داده و در هر مورد دور عددی که مدنظرش است خط می ­کشد و در هر مورد یک نمره کسب می ­کند. در انتها نمره کل فرد که مجموع نمرات فرد در تمامی سوالات است محاسبه شده و به عنوان نمره فرد در مقیاس شایستگی استاد منظور می­ شود.
به عنوان نمونه، فردی به پنج سوال مطرح شده در ارتباط با شایستگی اساتید پاسخ داده است و مجموع نمرات فرد برابر با 20 شده است و نشان­ دهنده نمره فرد در مقیاس شایستگی علمی اساتید است. چنانچه مقدار بیست را بر تعداد سوالات که پنج است تقسیم کنیم میانگین نمره فرد در مقیاس شایستگی علمی اساتید به دست می ­آید که برابر با 4 است (توجه داریم که میانگین نمرات فرد در مقیاس از 0 تا 10 است). با به دست آوردن نمره تمامی پاسخگویان می­ توانیم نمره شایستگی علمی افراد (نمره ­ای که هر فرد به استاد مربوطه داده است) را با هم مقایسه کنیم و همچنین می­ توانیم بررسی کنیم که پاسخگویان در مجموع چه نمره­ ای در شایستگی علمی اساتید دارند.

مقیاس ­سازی در SPSS را می ­توان به دو صورت انجام داد: جمع کردن و میانگین­ گیری.
در روش جمع­ کردن، نمرات پاسخگویان در تمامی سوالات با یکدیگر جمع می­ شود و نمره حاصل شده که مجموع نمرات پاسخگو در تمامی سوالات مقیاس است به عنوان نمره مقیاس پاسخگو در نظر گرفته می­ شود. در روش میانگین­ گیری بعد از جمع کردن تمامی نمرات، نمره حاصل ­شده بر تعداد سوالات تقسیم می­ شود. در مثال بالا که مربوط به شایستگی علمی اساتید است نمرات مجموع و میانگین به ترتیب 20 و 4 است.
روش میانگین­ گیری بر جمع کردن برتری دارد. در روش جمع ­کردن، دامنه نمرات مقیاس متّکی بر تعداد سوالات (یا متغیرهای) تشکیل دهنده آن است. در نتیجه، تفسیر نمرات به ویژه در مقایسه با نمرات مقیاس­ های دیگر سخت می­ شود. اما در روش میانگین گیری با تقسیم نمره مجموع بر تعداد سوالات، نمره تعدیل شده و در دامنه مشخصی قرار می­ گیرد و می­توان آن را با مقیاس ­های دیگر مقایسه کرد.
همچنین در روش جمع ­کردن، اگر حتی یکی از سوالات تشکیل دهنده مقیاس ناقص باشد و فرد به یکی از سوالات پاسخ نداده باشد، در برنامه SPSS نمره مقیاس برای آن فرد ساخته نمی شود و فرد در آن مقیاس نمره ای نمی­ گیرد. اما در روش میانگین­ گیری، مقیاس سازی بر اساس تعداد سوالات معتبر (فاقد داده ناقص) ساخته می­ شود، در نتیجه حتی اگر فرد فقط به یکی از سوالات نیز پاسخ داده باشد نمره مقیاس برای او ساخته خواهد شد. در نتیجه ما در روش میانگین­ گیری با مسأله ناقص بودن و عدم محاسبه نمره مقیاس مواجه نخواهیم شد.

مثال                   
محاسبه نمره مقیاس شایستگی علمی استاد با روش میانگین­ گیری:
ما شایستگی علمی استاد را با 13 سوال سنجیده­ ایم و می­ خواهیم بدانیم که هر کدام از پاسخگویان در این مقیاس چه نمره ­ای می گیرند.
اجـ ـرا:
مسیر زیر را دنبال می­ کنیم:

Transform--->Compute Variable

با اجرای دستور بالا، پنجره Compute تشکیل می ­شود که در ادامه به توضیح هر­کدام از بخش ­های آن پرداخته­ ایم:

در ادامه با ذکر مثال به چگونگی محاسبه میانگین متغیر شایستگی استاد می­ پردازیم:

نتـ ـایج:

با اجرای دستور میانگین­ گیری متغیر جدیدی به نام شایستگی استاد در پنجره داده ­ها تشکیل می­ شود که در واقع نشان ­دهنده نمره مقیاس هرکدام از پاسخگویان است. دامنه این متغیر مانند دامنه هر کدام از سوالات بوده و از 0 تا 10 است.
برای میانگین­ گیری به غیر از روش فوق روش دیگر نیز وجود دارد. در این روش در کادرNumeric Expression و در داخل پرانتز مربوط به دستور میانگین مراحل زیر را اجرا می­ کنیم:
چنانچه متغیرها در پنجره داده ­ها پشت­ سر هم نیامده باشند و بین آن­ها متغیرهای دیگری باشد باید از این روش استفاده کرد: فرض کنید می­ خواهیم تنها با سه متغیر A و B و C مقیاس جدید بسازیم و این سه متغیر در پنجره داده­ ها به دنبال هم نیامده­ اند و بین این سه متغیر متغیرهای دیگری هم آمده است. در این روش در داخل پرانتز ابتدا متغیر A را وارد می­ کنیم و سپس بدون فاصله بعد از آن ویرگول را قرار می ­دهیم و سپس متغیر B را وارد کرده و ویرگول (ویرگول انگلیسی) را قرار می­ دهیم و در انتها  متغیر C را وارد می­ کنیم:

Mean(A,B,C)

•   نکته: چنانچه بخواهیم سوالات یا متغیرها را با هم جمع کنیم و نمره مجموع آن­ها را حساب کنیم، کافیست در کادر Functions and Special Variablesبه جای گزینه Mean، گزینه Sum (مجموع) را وارد کادر NumericExpression کنیم و سایر مراحل را مانند میانگین­ گیری ادامه دهیم. در این وضعیت تمامی سوالات با هم جمع می ­شوند اما بر تعداد سوالات تقسیم نمی­ شوند و نمره به دست آمده نمره مجموع تمامی سوالات است.

دانلود فایل PDF متن بالا
 

مطالب ارائه شده برگرفته از کتاب "راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS" تالیف آقای"رامین کریمی" است. کپی فقط با ذکر منبع مجاز می باشد.