مروری بر انواع روش های اعتبار و پایایی

محقق برای حصول اطمینان از دقت و صحت نتایج به دست آمده از تحقیق خود ناگزیر از ارزیابی ویژگی های فنی ابزار مورد استفاده در پژوهش خود (پرسشنامه) می باشد. ویژگی های فنی ابزار در دو مورد روایی و پایایی خلاصه می شود.

 

الف) روایی

روایی یا اعتبار ابزار تعیین می کند که سوال های مورد استفاده در پرسشنامه آیا همان مفهومی که پژوهشگر مورد نظر دارد می سنجد یا خیر؟ به طور کلی روایی انواع مختلفی دارد که در ادامه به آن ها اشاره شده است: 

1) روایی محتوا

این نوع از روایی برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار یعنی سوال های پرسشنامه به کار می رود و هدف آن پاسخ به این سوال است که آیا سوال ها به قدر کفایت مفهوم را اندازه گیری می کنند یا خیر که توسط افراد متخصص در موضوع (خبره) بررسی می گردد.

1-1- روایی صوری (ظاهری)

یکی از مشتقات روایی محتوا است که به بررسی این مطلب می پردازد که سوال های ابزار اندازه گیری (پرسشنامه) در ظاهر تا چه حد شبیه به موضوعی هستند که برای اندازه گیری آن تهیه شده اند.

2) روایی معیار

این نوع روایی که به روایی ملاکی یا وابسته به ملاک نیز مشهور است کارآمدی ابزار را در پیش بینی رفتار یک فرد در مواقع خاص اندازه می گیرد.

1-2- روایی پیش بین

این روایی توانایی ابزار را در پیش بینی رفتار افراد در آینده بررسی می کند. به طور نمونه ابزاری در یک دوره زمانی بین افراد نمونه پخش شده و نظر آنها جمع آوری می گردد. حال اگر رفتار افراد طبق نظر آنها در پرسشنامه بوده باشد، ابزار روایی پیش بین قابل قبولی داشته است.

2-2- روایی همزمان

توانایی ابزار اندازه گیری در پیش بینی رفتار افراد در زمان حال توسط روایی همزمان سنجیده می شود.

3) روایی سازه

به بررسی این مطلب می پردازد که آیا ابزار اندازه گیری (مثلا پرسشنامه)، متغیرهای پژوهش را بر اساس تئوری های موجود می سنجد یا خیر؟

1-3- روایی همگرا

همبستگی ابعاد یک متغیر با هم را می سنجد

1-3- روایی واگرا

همبستگی یک متغیر را با یک متغیر غیر مرتبط با آن (از نظر پژوهشگر) می سنجد


نکته: روایی سازه با روش های آماری آزمون می شود و روایی محتوا با نظر خبرگان (افراد صاحب نظر) ارزیابی می شود

---

ب) پایایی

پایایی یا قابلیت اعتماد مشخص می سازد که ابزار اندازه گیری در صورت اجرا در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی دارد. بدین معنی که اگر محقق پرسشنامه خود را دوباره و یا به صورت موازی اجرا کند و نتایج هر دو یکسان باشد، ابزار از پایایی کامل برخوردار است.اندازه گیری پایایی ابزار اندازه گیری به چندین روش مختلف صورت می پذیرد:

اجرای دوباره آزمون: در این روش ابزار پس از یک بار اجرا شدن در یک زمان دیگری در بین همان نمونه ها و در شرایط مشابه بار اول اجرا می گردد و سپس نتایج مقایسه می شوند.

روش موازی: تفاوت این روش با روش قبلی در همزمانی اجرای آزمون پایایی است. بدین معنی که فرد یک پرسشنامه را که حاوی دو دسته از سوالات کاملا یکسان (با تغییر ترتیب و تغییر برخی از کلمات) بین تعدادی از افراد نمونه پخش کرده و سپس به بررسی میزان یکسان بودن نتایج می پردازد.

تصنیف یا دو نیمه کردن سوالات پرسشنامه: در این روش کل سوالات پرسشنامه به دو قسمت تقسیم شده و همبستگی دو بخش پرسشنامه سنجیده می شود.

روش آلفای کرونباخ: فرمول کرونباخ برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری به کار می رود و در صورت بیشتر شدن مقدار آلفای کرونباخ یک پرسشنامه، می توان گفت که پایایی قابل قبولی دارد.

نکته:  تمامی روش های پایایی با روش های آماری سنجیده می شود.

 

** گردآوری: مرکز آماری خوارزمی (منبع: کتاب مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار PLS، تالیف دکتر علی داوری)